Sivilizasiyadan uzaq: Nenlər necə yaşayır?

A+ A-

Nenlər Ural dil ailəsinin Samodiy qrupuna aid bir xalqdır. Rusiyanın Tayqa və Tundra bölgəsində, Arktik en dairəsinə yaxın ərazilərdə yaşayırlar. 2021-ci ilin məlumatına görə 50 minə yaxın nen xalqı yaşayır. Bir sözlə onlar dünyanın qurtaracağında, Novaya Zemlya adası, Taymır və Yamal yarımadasında yaşayırlar.

Nen xalqı Rusiyada ən çox maralı otaran xalqdır. Şimal maralı onların həyatıdır. Və bu metafora deyil. Nenlər bu heyvanın "həyat verən " kimi tərcümə olunan "ilebts" adlandırırlar. Şimal maralları onların əsas qida mənbəyi (ət), geyim və sığınacaq (dəriləri), nəqliyyat vasitəsi (bu heyvanlar yüngül kirşələrlə bir gündə 300 km məsafə qət edə bilirlər), gəlir mənbəyi hesab olunurlar.

Nenetlərin böyük maralı sürüləri itlərsiz mümkün deyil. Samoyedlər kimi tanınan nenlərin əcdadları bir vaxtlar Arktika canavarını əhliləşdiriblər. Bu gün çox məşhur olan Samoyed Laika cinsi belə ortaya çıxıb.

İtlərdən maralı otarmaq, ovlamaq, bəzən də kiçik uşaqlara dayə kimi istifadə olunur.
Mədəni ənənələr nenlərə itlərdən nəqliyyat vasitəsi kimi istifadə etməyi qadağan edir.
Yaşayış şərtlərinə görə nenlər demək olar ki, heç bir tərəvəz yemir. Ən çox yayılmış yemək təbii ki, maral ətidir. Adətən qızardılır, hisə verilir və ya qurudulur, lakin çiy qaraciyər, böyrək və maral qanı kimi ekzotik yeməklər də var.

Uzaq Şimalın sərt şəraitində yaşamaq ehtiyacı onun sakinlərinə çiy əti qanla yeməyə öyrətdi. Bu, onlar üçün tamamilə normaldır. Çünki v C və B2 vitaminləri maral ətində kifayət qədər miqdarı var, buna görə də nenlər heç vaxt sinqa xəstəliyindən əziyyət çəkmir. Sevimli Nen yeməkləri arasında stroqanina (pişmiş ağ balıq), maral əti, qaraciyər, un şorbası da var.

Nenetlər göbələk yemirlər, çünki onlar maralı yemi sayılır.

Nenlər arasında çadır tikintisi yalnız qadınlar tərəfindən həyata keçirilir. Onlar adətən valideynlərindən cehiz kimi aldıqları yaşayış evlərinin də sahibləridir.

Ev ağac dirəklərdən tikilir. Sonra dirəklər şimal maralı dərisi ilə örtülür. Nenlər bunu "nyuk" adlandırır. Şimal maralının dəriləri davamlı təbəqələrə tikilir və sonra dirəklərin üzərinə örtülür. Soyuq havada bir evi örtmək üçün 65-75 maral dərisi lazımdır. Qışda evi qurmaq bir saat, yayda isə təxminən 30 dəqiqə çəkir. Evin diametri 8 metrdir və 20 nəfəri qəbul edə bilər.

Tundraya yalnız hava yolu ilə çatmaq olar, buna görə nenlər uşağı çadırlarda doğurlar. Doğulduqdan sonra körpə maral dərisinə bürünür.

Kiçik uşaqlar üçün çadırda beşik olur, körpələr doğuşdan dərhal sonra oraya yerləşdirilir və yalnız yeriməyə başlayanda çıxarılır. Beşiyin dibinə ağac qırıntıları və quru mamır qoyulur. Şimal maralı və arktik tülkü dəriləri qundaq kimi xidmət edir. Körpə beşiyə xüsusi qayışlarla bərkidilir.

Tundrada məktəb tikmək üçün heç bir yol yoxdur, buna görə də kəndlərdəki məktəblərdə ancaq nen uşaqları üçün internat məktəbləri açılıb. Avqust ayında helikopter uşaqları götürüb məktəbə aparır. May ayına qədər tundraya qayıtmırlar.

Tədris ili ərzində uşaqlar valideynləri ilə görüşürlər. Bir çox uşaq qış tətili üçün qar arabaları ilə ev çadırlarına aparılır. Hətta valideyn-müəllim görüşləri də olur. Məsul valideynlər imkan daxilində kəndə baş çəkməyə, müəllimlərlə görüşməyə, uşaqların həyatında iştirak etməyə çalışırlar.

Mütəxəssislər hesab edirlər ki, internat məktəbləri ənənəvi köçəri mədəniyyətini məhv edir, belə ki, uşaqlar 9 ay ailələrindən ayrı qalır və Tundrada yaşamaq bacarıqlarını itirirlər. Alternativ olaraq düşərgələrlə birlikdə hərəkət edən köçəri məktəblər yaradılır.

Osman Eminov